Əgər müvəqqəti də olsa, xaricdə yaşamaq fikriniz varsa, çətinliklərinə qabaqcadan hazır olmalısınız. Başa düşürəm, ürəyinizdən keçir ki, "nə qədər çətin olsa da...", ancaq hər halda sürprizlər hər zaman xoşagələn olmaya bilər. Bu yazı təkcə mənim deyil, həm də məndən əvvəl xaricdə uzunmüddətli yaşamış dostların təcrübələrinə əsaslanır.

Bu gün etibarilə (02 sentyabr 2017) bir ildən artıqdır ki, İsveçrənin Cenevrə kantonunda yaşayıram. Xaricdə, xüsusən də Avropada yaşamaq arzusu, yaxud planı olan dostlar üçün çətinlikləri və üstünlükləri sıralamaq, bununla da müəyyən mənada kömək olmaq istədim. Qabaqcadan xəbərdarlıq edim ki, Siz də "hər şeyin uzunu, yazının qısası" deyənlərdənsinizsə, bundan sonrası sizin üçün darıxdırıcı olacaq.

Dostlar, bu yazı qaçqın statusu almaq, vətəndaşlıqdan çıxmaq, xarici ölkədən sığınacaq istəmək və bunun çətinlikləri ilə əlaqədar deyil!

"Şər deməsən, xeyir gəlməz" prinsipinə əsasən əvvəlcə çətinliklərlə başlamaq istəyirəm.

1. Dil problemi.

   Getməyi planlaşdırdığın, yaxud arzuladığın ölkənin dilini ana vətəndə hansı səviyyədə öyrənməyindən asılı olaraq düşəcəyin çətinliyin ağırlığı dəyişsə də, bütün hallarda, başlanğıcda bildiklərini tətbiq etmək və yazılışını görəndə anlayacağın sözləri orijinalından eşidəndə anlamaq olduqca müşkül məsələ olur. Bu problemi, demək olar ki, hamı qabaqcadan bildiyinə görə, çox izahata ehtiyac görmürəm.

2. Damaq dadı.

   Bu, çox vaxt planlaşdırılmayan problem kimi qarşılayır adamı. Biz haqlı olaraq öz anamızın mətbəxindən başqasını bəyənmədiyimizə görə kənar yerdə yediyimiz yeməklər canımıza sinmir. İndi gəl ki, bu xarici ölkə ola. Əgər Sən "daşdan yumşaq zəhri nədir, marı yeyərəm" deyənlərdənsənsə, yenə də getdiyin ölkənin yerli mətbəxinə öyrəşənə qədər mədəndə ağrılar başlayacaq. Bir müddət hər şey ümumiyyətlə dadsız gəlir adama. Hər millətin özünə məxsus damaq dadı olduğundan çox keçmir ki, milli yeməklərin həsrəti qoxu hallüsunasiyaları kimi səni izləməyə başlayır. Ərzaq alıb öz yeməklərimizi bişirmək istəyəndə də həmin effekt alınmır, çünki "qol həmin qol olsa da, qılınc həmin qılınc olmur". Yəni adı eyni olan ərzaqların dadı bizimkilərlə eyni deyil. Ona görə də xaricdə olanda bir müddət sonra Azərbaycana səfər planlaşdırırsansa, birinci "yeyəcəyim yeməklər" siyahısı tutmağa başlayırsan.

3. Mədəniyyət.

   Avropaya getməmişdən qabaq adama elə gəlir ki, ordakıların hamısı yüksək mədəniyyət sahibi, intellektual, yerini bilən, savadlı, sakit, problemsiz insanlardır. Bizdə "meşə çaqqalsız olmaz" kimi dahiyanə atalar sözümüz olsa da, düzü, bəzi şeyləri görmək sizi əməlli məyus edə bilər. Məsələn, sən gözləyirsən ki, burdakı insanlar yeri zibilləməz, hamının gözü qabağında yerə tüpürüb, siqaretin tüstüsünü çöldə alıb avtobusun içində buraxmaz, küçədə kimisə çağıranda qışqırmaz, ictimai nəqliyyatda telefonla danışarkən hamamda müğənnilik edənlər kimi səsindən xoşhallanıb bir az da üstünə qoyaraq qışqıra-qışqıra danışmaz, fikirləşirsən ki, belə şeylər ancaq bizdə olur, ancaq görürsən ki, yox, bəzi məqamlarda bizdə buralardan daha yaxşıdır vəziyyət. Xüsusən yeniyetmələrin davranışı həddindən ziyadə problemlidir, özü də bu mənim qənaətim deyil, yerli əhali də yeniyetmələrdən kifayət qədər narazıdırlar. Əgər dərs çıxışı vaxtı bir qrup məktəbli ilə bir avtobusda getmək kimi şanssızlıq üz veribsə, əsəblərini möhkəm tutmalı, qışqırışıqlar, boğazcıran, qulaqincidən qəhqəhələr, itələşmələrə hazır olmalısan. Ancaq nə cür bir metamorfoz keçirirlərsə, yaşlı nəsildə belə şeylərə, adətən, rast gəlmirsən.

4. Yardımlaşma.

   Heç bir yerlidən zərurət olmadığı halda yardım gözləməyinə dəyməz. Bunun əksinə olaraq, kiminsə vəzifəsi sizin işinizi həll etməkdirsə, bunu ondan xahiş etməyinizə dəyməz, özü-öz işini layiqincə yerinə yetirəcək. Bu məsələdə millətlər arasında fərq ola bilər.

5. Darıxmaq.

   Xaricə köçməzdən əvvəl fikirləşirsən ki, mən heç kimdən sarı darıxan deyiləm, həm də ki, hansı zamanədi e, internet sağ olsun, istədiyim vaxt istədiyim adamla danışa bilərəm. Ancaq elə olmur, dostlar. Bir müddət yeniliklərə başın qarışır. Dost-tanışa şəkillər göndərirsən, ordan-burdan yazırsan, o belədi, bu belədi deyə... Bir müddət sonra hər şey kimi sənin yaşadığın yer də adiləşir, rutinə çevrilir və dərd orasında olur ki, sənin sevinə-sevinə şəkil göndərdiyin dostlar bir yerdə oturub çay içəndə sənə şəkil göndərir... Ailə üzvlərindən sarı darıxırsan, normalda yadına düşməyən qohum-əqrəbandan sarı darıxırsan, hələ bir az sentimental adamsansa, mahnılardan, sazdan, tardan, bəzən elə günə düşürsən ki, meyxanadan sarı da darıxırsan. Bəzən də sadəcə olaraq, darıxırsan. Nədən ötrü darıxdığını da bilmirsən, heç... insan sosial varlıqdır, elə bir vaxt olur ki, hələ nə ətrafındakılara tam uyğunlaşa bilmirsən, nə də dostlarına əlin çatmır... Çıxırsan çölə ki, gəzib fikrini dağıdasan, darıxmaq əl çəkmir səndən, elə həmişə ürəyində yaxın bir dostunla danışırsan, ona şəhəri tanıdırsan bir az, "burda biz gələndə bu karusel yox idi...", "keçən dəfə gördün, gölün üstündə qəşəng göy qurşağı var idi...", "gedək marketə?" Belə-belə danışırsan kimləsə. Gedirsən marketdən bir şey almağa ki, axşama fikrini bir az dağıdasan, gəlib durursan vitrinin qabağında, yenə ürəyində dostunla danışırsan. "Hansından alaq" – deyirsən, "nə bilim, bax da, elə olsun ki, pulun çatsın" – deyir. "Gəl bundan götürək, bu yerli markadı, keyfiyyətlidi, xaricdən gələn mallar yerlilər qədər keyfiyyətli olmur burda. Məhz İsveçrə belədi, ən yaxşı şeylər yerli istehsal olanlardı" – deyirsən. Alıb yenə də dostunla danışa-danışa gəlirsən evə... ancaq təksən axı, aldığını ürəyində danışdığınla bölüşə bilmirsən və bu daha çox darıxdırır.

6. Gözləntilər və reallıq.

   Bəzən insanın öz yaşadığı mühit onu qane etməyəndə yeni mühitin daha yaxşı olacağını gözləyir və ətrafdan eşitdiklərinin üstünə öz xəyallarını da əlavə edib güllü-gülüstan bir vəziyyət planlaşdırır, ancaq reallıq həmişə o qədər ürəkaçan olmur. Ev kirayələməkdən tutmuş, insanlarla ünsiyyət problemlərinə qədər, iqlim şəraitindən tutmuş, saat fərqinə qədər bir çox şey gözlənilməz çətinliklər yaradır bəzən. Ünsiyyət demişkən, dil öyrəndikdən sonra, yaxud elə dili öyrənib gedirsənsə, ilk gündən ətrafı tanımağa, öyrənməyə, uyğunlaşmağa çalışırsan, ancaq bu gözlədiyin qədər rahat başa gəlmir. Dili öyrənəndən sonra da görürsən ki, buradakı insanlarla fərqim təkcə dildə deyilmiş, mədəniyyət, baxış tərzi, yumor anlayışı və s. sayıb bitirə bilməyəcəyim fərqlər tapılır. Gəlməmişdən düşünürsən ki, səhər yeməyinə Fransada kruassanla çay içib, günortaya İsveçrədə göl qırağında balıq yeyib, axşama İtaliyada yaxşı pizza ötürəndən sonra orijinal "algida" yaxşı gedir, deyirlər. Çünki həqiqətən elə deyirlər və bu nəzəri cəhətdən mümkündür, buna heç bir qanuni və hüquqi məhdudiyyət yoxdur, ancaq praktiki olaraq, qəliz məsələdir.

Ürəyinizi çox sıxmayın, dostlar. Bunların müqabilində yaxşı cəhətləri də var.

1. Yeniliklər.

   Sizin nə dərəcədə avanturist-macərapərəst olduğunuzu bilmirəm, mənə elə gəlir ki, hər insan üçün yenilik yeknəsəklikdən ən azı daha cazibədardır. Yeni dil, yeni mədəniyyət, yeni dünyagörüş bütün hallarda faydalıdır.

2. Keyfiyyət.

   Yediyin qidadan tutmuş, getdiyin həkimə qədər keyfiyyət fərqini hər şeydə hiss edirsən. Supermarketlərdə satılan məhsulların GMO-larından tutmuş, bio-larına qədər hər cürəsini tapırsan (ancaq dad həmin dad deyil, bu başqa məsələdir).

3. Qorunan hüquqlar.

   İstər özəl sektor, istər dövlət orqanı idarəsinə hər hansı işdən ötrü müraciət etdiyində öyrəşmədiyin səviyyədə məmnunedici halda problemlərini həll edə bilirsən. Bütün hallarda qanunun aliliyi ilə bərabər insanın hər şeydən üstün olduğunu aydın şəkildə hiss etdirirlər.

4. Təmiz hava.

   Bizə israrla təlqin olunanın əksinə, Avropanın bir çox yeri yaşıllıqlarla örtülüdür. Xüsusən, İsveçrədə ağac, hardasa, müqəddəsdir. Təbiət insanlarla yox, insanlar təbiətlə hesablaşır. Göl suyunun göz yaşına bənzəməsindən, ağacların yarpaqlarının hər gün silinirmişcəsinə təmiz və parlaq olmasına qədər... çox şey saymaq olar bu barədə. Cenevrənin havasını Azərbaycanda da tapmaq olar, ancaq ya Lerikin ucqar dağ kəndində, ya da Qaxın ən yaşıllıq hissələrində.

5. Təhsil... səhiyyə... sığorta... təmizlik... əmin-amanlıq və sair...

Bu siyahını uzatmaq olar. Çoxunu Siz də bilirsiniz. Yekunda "nə deyirsən, gələk ya yox?" soruşursunuzsa, bu suala qəti cavab vermək çətindir. Bütün hallarda qaçqın statusu almaq üçün yollara düşməyinizi tövsiyə etmirəm(!), məlumatım da çox deyil. O barədə istəsəniz, bu keçiddən oxuya bilərsiniz. Mən təhsil, iş, yaxud digər leqal yollarla xaricdə yaşamaq haqqında danışıram və əgər belə bir şansınız varsa, məncə, mütləq dəyərləndirin. Bu halda Azərbaycana qayıtmağınız da problem olmayacaq. İstədiyiniz vaxt da olmasa, mümkün olanda gedib-gələ biləcəksiniz.