Günlərin bir günü Sərdar Amin mənə ulu şair Məhəmməd Füzulinin məşhur "Pənbeyi-daği-cünun" qəzəlindəki "səhvi" barədə sual verdi, soruşdu ki, qəzəlin elə ilk beytində Füzuli niyə "ölsəm" ifadəsini işlədir, məgər şair öləcəyini bilmirdimi? "Doktor Səid" təzəlikcə çap olunmuşdu, type: entry-hyperlink id: 4WZPdO4EFy8ADLArXTbn2pla da tanışlığımız yeni idi, hiss elədim ki, Ustad məni sınağa çəkir.

Mən də ağlım kəsdiyi qədər fikrimi dedim, indi istəyirəm, bu fikri sizinlə də bölüşüm ki, siz də mənim səhvimi düzəldəsiniz. Onu deyim ki, bu barədə internetdə tutarlı izahat tapmamışam, qəzəlin ümumi təhlili barədə Sədaqət Əhmədovanın yazısı dolğun və məlumatlandırıcı olsa da, Füzulinin "ölsəm" şərti barədə heç bir fikir ehtiva etmir. Əvvəlcə beytə bütövlükdə baxaq:

"Pənbeyi-daği-cünun içrə nihandır bədənim, Diri olduqca libasım budur, ölsəm, kəfənim"

Bu ölməz misraların sadə tərcüməsi bu formadadır: Dəliyə basılan dağ pambığı ilə bədənim örtülüdür, nə qədər sağam, mənim geyimim budur, ölsəm, kəfənim olacaq". Hər şey aydın görünür, aşiqi öz dəliliyi, yəni eşqi ucbatından o qədər dağlayıblar ki, bunu artıq geyiminə, həyat tərzinə çevirib və sağ olduqca eşqindən dönmək fikri yoxdur, ölsə, bu "pambıq örtük" kəfəni olacaq. Bəs burada şair niyə "öləndə" demir, "ölsəm" deyir, məgər öləcəyini bilmirmi? Sərdarın sualı məhz budur.

Məcnun "cinlənmiş", "cin vurmuş", yəni dəli deməkdir. Bu gün "dəli" ifadəsini işlətmək həkimlər üçün etik sayılmır, bu hal xəstəliklərin nozoloji siyahısında şizofreniya gedir və müxtəlif formaları olsa da, tam müalicəsi, hələ ki, yoxdur. Adətən, kəskin dönəmləri ötürmək və pasienti sakitləşdirmək üçün sedativ və trankvilizator dərmanlardan istifadə olunur. Xüsusən tutmaşəkilli şizofreniyada xəstəni yatırtmağa çalışırlar ki, hər hansı sosial təhlükə yaratmasın və uyuyaraq akut dönəmi xətasız-bəlasız ötüşdürsün. Ancaq Füzulinin zamanında dərman sənayesi indiki qədər inkişaf etməmişdi və təhlükə yaradan, özündən çıxan xəstələri dağlayıb yatırtmağa, daha doğrusu, bayıltmağa çalışırdılar. Sonra dağ basılmış yer qanadığına görə həmin yerə pambıq qoyurdular.

Şair burada məcaz istifadə edərək deyir ki, mənə o qədər belə dağ basıb pambıq qoyublar ki, artıq bədənim nihan olub, pambıq içində itib. Nə qədər yaşayıram, dözürəm, bu mənim libasımdır, yəni eşq mənim həyat tərzimdir. Yox əgər mən bu basılan dağlardan bayılmaq əvəzinə, öləsi olsam, yəni dözməsəm bu dağın ağrısına, onda həmin örtük, libas, paltar mənim kəfənim olar. Əlbəttə, şair haçansa öləcəyini bilirdi, sadəcə olaraq, basılan dağlardan, verilən əzablardan bayılmaq əvəzinə öldüyü halda həmin "örtüyün" ona kəfən olacağını bildirir, bu cümlədəki "ölsəm" şərtinin əsas mahiyyəti sonradan gələn "kəfən" məsələsindədir, çünki bildiyimiz kimi, yalnız şəhidlərin şəhid olarkən əynində olan paltarları onlar üçün kəfən sayılır. Yəni Füzuli öz eşqi yolunda ölməyi şəhidlik hesab edir və onu da belə üstüörtülü formada çatdırır.

Sadəcə birinci beytində bu qədər alt mənalar gizlənən bir qəzəlin davamını özünüz təsəvvür edin. Füzuli şeirlərinin dərinliyi bir çox rakursdan təhlilə imkan yaradır. Bu mənim izahımdır. Sizin də fikirlərinizi məmnuniyyətlə oxumaq istərdim.