"COVID-19" (COronaVIrus Disease of 2019) barədə hələ də belə bir mübahisəli məsələ var, deyirlər ki, məsələn, xərçəngdən ölən adamı niyə "Koronavirusdan öldü" yazırlar, statistikaları niyə süni şəkildə artırmağa çalışırlar? Dünyanın hər yerində statistika belə aparılır: daha əvvəl koronavirus analizi pozitiv çıxan, yəni "COVID-19"-a yoluxmuş xəstələr istər böyrək çatışmazlığından, istər ağciyər xərçəngindən ölsün, bu adamlar koronaviruslu xəstələrin ölüm siyahısına yazılır. Niyə? Çünki:

1. Əvvəla tibdə statistikaların aparılması və müqayisəli analizi geniş və çətin məsələlərdəndir, mən burada tibb sahəsində çalışmayanların da anlayacağı dildə sadələşdirməyə çalışacağam. Məsələ ondan ibarətdir ki, hər hansı (istər "COVID" olsun, istər mədə xorası) xəstəliyin müalicə taktikası müəyyən olunarkən yanaşı gedən xəstəliklər mütləq nəzərə alınmalıdır. Bu Hippokratın ən fundamental qanunlarındandır: "Xəstəliyi yox, xəstəni müalicə etmək lazımdır". Ona görə ki, hər xəstəlik hər kəsdə eyni klinikada, yəni eyni formada getmir. Həkim xəstənin yanaşı gedən digər xəstəliklərini bilməli və müalicəsini ona uyğun seçməlidir. Çox sadə bir misal, zəif uşağın immun sistemini gücləndirmək üçün ona vitamin təyin etməzdən qabaq bağırsaqlarında qurdun olub-olmaması mütləq yoxlanmalıdır, əks halda, bağırsaq qurdları vitamini uşaqdan qabaq mənimsəyib bir az da güclənəcək, uşağın zəifləməsi isə vitaminlərin qəbulundan sonra daha da sürətlənəcək.

2. İnsanın ölümü hər hansı bir xəstəlikdən yox, həmin xəstəliyin orqanizmdə yaratdığı fəsaddan törənir. Bu o deməkdir ki, koronaviruslar da insanı əllə boğub öldürmür, bədənimizdə tapdığı münbit şəraitdə yaşaya bilmək üçün mühiti özünə uyğun dəyişməyə çalışır. İmmun sistemi, əlbəttə ki, bununla mübarizə aparır və bizim yanaşı gedən xəstəliyimiz yoxdursa, normal, sağlam adamıqsa (buna klinik, yaxud praktiki sağlam deyilir), "COVID-19" bizim üçün öldürücü olmayacaq. Yəni əgər biz koronavirusa yoluxandan sonra ölmüşüksə, demək, orqanizmdə hansısa çatışmazlıq varmış və bu çatışmazlıq mütləq öyrənilməlidir. Bir sözlə "COVID-19"-dan ölən xəstələrin onsuz da, demək olar ki, hamısının yanaşı gedən xəstəliyi olur. Buna ayrılıqda xərçəngdən, yaxud "təkcə "COVID-19"-dan öldü" demək olmaz, ancaq nəhayətdə koronavirus xəstənin ölümünü sürətləndirdiyinə görə, statistika onun ayağına yazılır.

3. Hazırda pandemiyaya səbəb olan bu xəstəliyin, hələlik, bir yaşı tamam olmayıb, bu o deməkdir ki, alimlərimizin bu xəstəliyin özünü gələcəkdə necə aparacağı barədə məlumatları çox azdır. Baxmayaraq ki, "ay-aman bizə çip taxacaqlar" deyib çip taxması ehtimal olunan adamların çoxdan "taxdığı" texnologiyalardan və sosial şəbəkələrdən istifadə edərək haray salanlardan 50-60 il əvvəl Koronaviruslar öyrənilirdi, ancaq onda hələ bu viruslar insana yoluxa bilmirdi, indi yeni mutasiya özünü başqa cür aparır və insana da yoluxur, ona görə meydana çıxan xəstəliyin gedişini dəqiq öyrənmək üçün mütləq və mütləq statistikaya ehtiyacımız var. Bu statistika nə qədər çox olsa, biz xəstəliyə o qədər tez qalib gələcəyik. Gələcəkdə bu xəstəliyə yoluxmuş insanların müalicəsində yanaşı gedən xəstəliklər zamanı hansı müalicə taktikasını seçəcəyimizə dəqiq qərar verməyimiz üçün bu gün Koronavirus aşkarlanmış adamların yanaşı gedən diabet, yaxud işemiyadan ölməsini də dəqiq bilməliyik. Sadə dildə desək, sabah həkimə gedən bir koronaviruslu adamda həm də diabet olanda ona başqa dərman veriləcək, işemiya olanda isə başqa.

4. Nəhayət, statistikaların süni artırılması (hələ şayiə gəzir ki, guya kimlərəsə buna görə pul da verilir – bu yalana daha çox oxşayır) güman ki, şayiədir, sadəcə olaraq, dediyim kimi, yanaşı gedən xəstəliklər qeydə alınır, ancaq hətta bu doğrudursa belə, bizim kimi kasıb ölkələrə bunun yalnız xeyri dəyə bilər. Çünki pandemiya ilə mübarizə aparmaq üçün xeyli vəsait tələb olunur, beynəlxalq qurumlardan yardım almadan mübarizə aparmaq mümkün deyil. İtaliya, İspaniya kimi ölkələrin iqtisadiyyatına çox ciddi zərər dəyir. Vacib yardımlar olmadan Azərbaycan kimi balaca ölkə üçün nəticələr daha ağır ola bilər. Yaxınlarının, qohumlarının ölümünü gizlədən, aşkarlanmış "COVID-19"-u ört-basdır eləməyə çalışanlar bilməlidir ki, bununla yalnız və yalnız xəstəliyin yayılmasına və pandemiyanın fəsadlarının ağırlaşmasına kömək edirlər. Nədənsə, elə görünür ki, yaxınlarının, ailə üzvlərinin "COVID-19"-dan öldüyünü demək ayıbdır. Halbuki bu xəstəlikdən ölmək dünya trendinə çevrilib, indi "COVID"-dən getmək dəbdir. Buna görə narahat olmaq lazım deyil.

Sonda demək istəyirəm ki, dostlar, imkan verək, alimlər, həkimlər işini görsünlər, biz bu pandemiyadan əziyyət çəkirik, işləri çətinləşdirib bu problemi də gələcək nəsillərə ötürməyək, həmrəy olub vaxtında tapaq müalicəsini.

Təşəkkür edirəm. Sağlam olun.