Xan Həsənin istedadına bələdəm, bilirəm ki, onun çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatına gözəl əsərlər bəxş etmək potensialı var. Bundan əminəm! Lakin onun "Qızılbaşlar" romanının birinci kitabı olan "Oyanış" barədə münasibətim heç özümün də ürəyimcə deyil. Düzü, məyus və bir az da əsəbiyəm.

Bu romanı yazmaq, zənnimcə, müəllif üçün elə də çətin başa gəlməyib, resepti çox sadədir: bir az "Ulduz döyüşləri" götürürsən, üstünə bir çimdik "Matriks" səpirsən, "Üzüklərin hökmdarı"ndan bir tutam qatırsan, sonra "Marvel" filmlərində nə qədər məntiqsiz və ifrat pafoslu döyüş səhnəsi var, götürüb boşaldırsan içinə, qarışdırırsan, qarışdırırsan, sonra naşı, oturuşmamış, yetişməmiş təhkiyə ilə tələm-tələsik köçürürsən kitaba – buyurun, 371 (üç yüz yetmiş bir!) səhifəlik "Qızılbaşlar: Oyanış" romanı hazırdır.

Hadisələr heç yerdə baş verir. Bəli. Müəllif, yəqin ki, belə nəzərdə tutmayıb, məkanların hamısına yadda qalmayan, əndərəbadi adlar qoyub, lakin Yer kürəsi deyil, deyəsən. Buna baxmayaraq, nədənsə gün çıxır, hava qaralır, səhər olur, külək əsir, toz qalxır. Qayalar, dağlar, elm, texnologiya... hamısı öz yerindədir. Dakaraqas, Ximelu, Qalateya... bunlar məkan adlarından yadımda qalanlarıdır, müəllif bəzən planet sözünü işlədir, ancaq bir yerdə yazır ki, (deyəsən, Dakaraqasda) Günəş daha da uzaqda idi bu planetdə. Bilmək olmur ki, bu hadisələr, bu döyüşlər hamısı eyni planetdəmi baş verir, yoxsa irqlər fərqli-fərqli planetlərəmi yayılıb...

Romanda hər şey, əlbəttə ki, o qədər də pis deyil. Bəzi səhnələrdə əsərin Xan Həsən əlindən çıxdığı hiss olunur. Məsələn, seçilmişin oyanışı hissəsi zövqü-səfa idi. Bundan başqa obrazların hamısına eyni gözlə baxması, heç birinə tərəfgirlik etməməsi, Şərin də Xeyir qədər özünə haqq qazandıra bilməsi Xanda ən bəyəndiyim cəhətlərdir. Obrazlar tam əks qütblərdə olsalar da, fikirləri bir-birinə tam zidd olsa da, müzakirələri birtərəfli getmir. Təqdirəlayiqdir! Romanda hadisələrin məntiqi ardıcıllığı da yaxşı işlənib. Şüar tipli fikirlər də var romanda, onlar da yerində və təsirlidir. Məkansızlıq və teleportasiya məsələlərinə verdiyi elmi sayaq izahatlar da qaneedicidir, məncə.

Roman uydurma (fentezi) janrında yazılıb. Guya Xaos hakimiyyəti ələ alıb, kronlar, vampirlər, cinlər və başqa bu tip məxluqlar ona boyun əyib, bircə insanlar tabe olmaq istəmir. Özünə "Qızılbaşlar" deyən bir qrup döyüşçü insan haqq yolunda savaşaraq xilas olmağa çalışır. Yer adları kimi insan və digər məxluq adları da yaddaqalmayan yad adlardır. Ümumiyyətlə, kitabda həddindən artıq çox ad var. Hünərli oxucu istəyirəm, bu romanı oxuyandan sonra kimin kim, nəyin nə, haranın hara olduğunu dəqiq yadında saxlasın. Yəqin ki, heç müəllif də bilmir hamısını. Bir də kitabda dəhşətli dərəcədə çox pafos və səs-küy var.

Əlqərəz (Alqarat yadıma düşdü), romanı bəyənmədim. Ancaq oxuyun, yaxşı gülməli romandır. Təxminən, bütün səhifələrdə qabağımıza çıxan məntiqsizlik qəşəng güldürür adamı. Bildiniz kimi, Xan Həsən yutubda "Xana Kitab" adlı veriliş çəkir. Kəsir-qüsuru bol olan kitabları təhlil edib, yumşaq desək, məzələnir. Mən təklif edərdim ki, Xan öz kitabına da bir "Xana Kitab" videosu çəksin, yaxşıca əylənək. Əsl "xanakitablıq" kitabdır "Qızılbaşlar: Oyanış". Məsələn, bir səhnədə döyüşçülər tuneldə gizlənib buradan keçən qatarı partlatmaq üçün üstünə tullanmalıdırlar. Xan yazır ki, qatar iyirmi beş kilometrlik tuneli üç dəqiqəyə keçir. Hesablayaq: düsturu bilirik – v=s/t, deməli, qatarın sürəti saatda beş yüz kilometr edir (500 km/saat!). Bu da o deməkdir ki, bu qatar saniyədə 139 metr yol qət edir. Nil adlı insan tuneldə gizlənir və altından saniyədə 139 metr irəliləyən qatar keçərkən tullanır, hətta düşənə qədər göydə hara düşəcəyini hesablayır birinci saniyədə, növbəti iki saniyədə yönünü təyin edir və yumşaqca düşür qatarın üstünə, oradan da içinə girir. İnsan! Adi insan! Vampir, cin, kron deyil... Bu tip şeylər çoxdur. Məsələn, digər irqlərin, əsasən də kronların insanlarla döyüş səhnələri də olduqca qədər məntiqsiz təsvir olunub. Foton torpedaları, işıq topları, lazer silahları olan döyüşçülər nədənsə binaları bu cür texnikalarla dağıtsalar da, bir-birləri ilə əlbəyaxa döyüşürlər. Bundan başqa mənasız amerikan filmlərində olduğu kimi yalnız baş qəhrəmanlar toxunulmaz və məğlubedilməzdir, romanda adı az çəkilən, yaxud heç çəkilməyən insanlar və digər varlıqlar tam lazımsızmış kimi ölüb gedə bilirlər. Heç kim gedən döyüşlərdə sivil vətəndaşların çəkdiyi əziyyətlə və itkilərlə maraqlanmır. Əsas odur, müəllifin qərar verdiyi əsas obrazlara heç nə olmasın...

Kitabın ən bəyəndiyim, ümumiyyətlə, qüsursuz hesab etdiyim cəhəti tərtibatıdır. "Köhlən" nəşriyyatı, həqiqətən, çox yaxşı iş görüb. Kitabın əldə tutulması, oxunması, şriftləri, kağız keyfiyyəti və s. hamısı çox gözəldir. Romanın da xoşagələn cəhətləri var, sözsüz. Xanın qurduğu aləmin çoxşaxəliliyi, təsvirlərin aydınlığı və oxuyarkən film izləyirmiş kimi hissiyyat yaratması yaxşı idi. Lakin bunlar romanı xilas etmir. Mən kitablar barədə, adətən, "yaxşı redaktəyə ehtiyacı var" yazıram, amma "Qızılbaşlar"ı redaktə də ağ günə çıxarmaz. Məncə, Xan Həsən növbəti nəşrlərdə romanı təzədən yazsa, yaxşı olar.