Bu kitabı oxumağı və ümumiyyətlə, belə bir kitab yazmağı heç kimə tövsiyə etmirəm. Haqqında da uzun-uzadı yazmaq fikrindən uzağam, çünki yazılacaq elə bir şey də yoxdur. Kitabdakı hekayələrin məzmunu cılız, süjeti zəif, təsvirlər solğun gəldi mənə. Ola bilər ki, Əyyub Qiyas yazıçı olaraq çox yüksək mövqelərdə dayanır, ola bilər ki, çox sanballı romanları, tərcümələri var, ola bilər ki, çox dərin ədəbi-bədii biliyə malikdir. Bunlara qətiyyən etirazım yoxdur. Mən sadəcə "İtvuran" kitabındakı hekayələri oxumuşam. Yazacaqlarım da bu kitab haqqındadır.

Hekayələrin mətni redaktə olunmayıb, bu mənim şübhəm deyil, faktdır! Cümlələr bəzən anlaşılmır, müəllifin nə demək istədiyi aydın olmur. Məsələn, "Şəkilli kitab" hekayəsi belə başlayır: "Dünya soyumuşdu... Ovuclarının içini qızdıra-qızdıra topuğa qədər batdığı qarın içində görünməz olan ayaqlarını tez-tez yerdən ayırıb dəyişirdi". İndi mən deyiləm, sizsiniz; əvvəla, bu cümlədə obrazımız ovuclarının içini nə ilə qızdırır, ikincisi, ayaqlarını yerdən ayırıb dəyişmək nə deməkdir, nə ilə dəyişir ayağını? Cümlədə vergül də yoxdur ki, buradakı zərfliklərdən – "qızdıra-qızdıra" və "yerdən ayırıb" – hansının hansı xəbərə aid olduğunu bilək. Ümumiyyətlə, burada obraz nə edir? Cəmi bir cümlə sonra müəllif yazır: "...bu baxışların şaxtası onun heç nə ilə qızına bilməyən vücudunu titrədirdi". Axı bayaq ovuclarının içini nə iləsə qızdırırdı, necə oldu ki, indi vücudu heç nə ilə qızına bilmədi? Növbəti abzas belə başlayır: "Əyninə, boş bədənə geyindiyi pamazı köynəyinin düymələrinin çoxu yox idi". Kitabda necə yazılıbsa, nöqtə-vergülünə qədər eynilə köçürürəm. "Əyninə, boş bədənə..." nə deməkdir? Bu bədənin harası boşdur? Nə deməkdir, "boş bədən"? İki cümlə sonra Əyyub Qiyas yazır: "Başını yerə dikib corabsız ayaqqabılarına, qısa şalvarından görünən yalın ayaqlarına baxdı". Bu "başını yerə dikmək" məsələsi akademik Kamal Abdullada da var idi, çox heyf. Əziz yazıçılar, baş yerə dikilən şey deyil, o sizin nəzərdə tutduğunuz gözdür, göz dikilə bilər harasa, baş dikilə bilməz! Özü də ayaqqabı corabsız, yaxud corablı olmur, ayaq corablı, ya corabsız ola bilər. Ayağında ayaqqabı olan adam da ayaqyalın sayılmaz.

Demək olar ki, bütün hekayələrdəki bütün cümlələr bəsit, bədiilikdən uzaq, orta məktəb uşağının yazdığı inşa səviyyəsində olan cümlələrdir. Məsələn, "Padişahın qızı" hekayəsində müəllif yazır: "Söhbət elədiyimiz vaxt uşaqların atdığı top aramıza düşdü, mən topu qəzəblə onlara atdım, hirsli olduğumu hiss edib gülüşdülər və bu gülüş məni əsəbiləşdirdi. Möhsünün qoruduğum qapıdan keçdiyi topları xatırladım. (Bəli, cümlə eynilə bu cürdür). Topları qəsdən, zəif yerimi bildiyi üçün aşağıdan vurduğunu dedim və dalaşdıq..."

"Uşaq oyuncaqları" hekayəsində Əyyub Qiyas yazır: "Həyətdə qonşuların pıçıltısından və anamın şivən səsindən başqa bir səs eşidilmirdi. Ayaqlarımın ucunda anama yaxınlaşdım, başımı onun dizi üstə qoyub, hönkürdüm və içimi çəkə-çəkə Səmədi xəbər aldım. Anam başımı sinəsinə sıxıb için-için ağladı. Hamı ağlayırdı..." Gah deyir, qonşular pıçıldaşırdı, anam ağlayırdı, gah da deyir, hamı ağlayırdı. Gah deyir dizinə qoydum, gah deyir sinəsinə sıxdı... Hamı ağlayırdısa, pıçıltı necə eşidilirdi, anan şivən salırdısa, qonşular niyə qıraqda durub pıçıldaşırdı?.. Bir az sonra yazır: "...ağır-ağır aldığı nəfəs körpə, məsum, günahsız simasına ilahi görkəm verirdi".

"Zırrama" hekayəsində belə bir cümlə var: "Zəhləmi aparmaq istəyən adamın kimliyinə varmadan kənara çəkildim..." Kimliyinə varmaq nə deməkdir, bilən var? Həmin hekayədə təhkiyəçi obrazın özüdür, bu səhnədə tualetə tələsir və belə deyir: "Zəhlətökən az qala mənə dırmaşırdı. Böyrəklərimi sıxıb özümü güclə saxlamışdım..." Bir neçə abzas sonra guya tualet ehtiyacının onu incitdiyini göstərmək üçün yazır: "Yenə böyrəklərimin sancısı tutdu, gözüm yaşardı". Əziz yazıçı, insan tualetə tələsəndə onun böyrəkləri sancmır, insan öz böyrəyini sıxa da bilməz. Böyrək sancısı böyrəkdə daş əmələ gələndə olur. Ümumiyyətlə, tualetin böyrəklə əlaqəsi yoxdur, ən uzağı sidik kisəsi ilə əlaqəsi var, onu da sıxsan, heç yaxşı olmaz...

Kitabın çap keyfiyyəti barədə heç nə deyə bilmərəm, çünki yoxdur!

Nə isə... Kitabın özündən uzun münasibət yazmaq istəmirəm. Dediyim kimi, belə kitab yazmağı və bu kitabı oxumağı heç kimə tövsiyə etmirəm.