Kitablar məndə hansı təəssüratı oyadırsa, barəsində yazını da o təəssüratla yazıram. Təəssüratımı aşağıda yazacağam, ancaq oxuduqca beynimdə təkrarlanan bir fikir var, icazənizlə, onu birinci paylaşıram: gərək, bilmədiyin şeylər haqqında roman yazmayasan.

Baş qəhrəmanımızın orijinal adı "Nicolas Bonnet" olduğuna görə bizim dilimizdə "Nikola Bone" yazılmalıdır, ancaq kitabda (Strauss nəşriyyatı, birinci nəşr, 2023) "Nikolya" olaraq verilib. Fransız dili ilə bağlı buraxılan çoxlu xətalar barədə nəşriyyata birbəbir məlumat verdiyimə görə bu yazıda təkrarçılıq etmirəm, sadəcə, məqaləmin başlığında bu səhvi düzəldirəm.

Təhkiyə birinci şəxsin təkindən verilib. Hadisələr Fransada başlayır, İngiltərə, Azərbaycan və Ermənistanda davam edir. Əhvalat, ümumiyyətlə, çox da pis deyil, maraqlıdır, ancaq "Nikola Boneni Şərqə aparan hekayə" bir az "sadəlövh" romandır. Belə ki, əsərdə Nikola adında bir adam valideynlərinin ögey olduğunu, onu körpə vaxtı qeyri-qanuni yollarla satın aldıqlarını öyrənir və öz doğma ata-anasını axtarmağa başlayır. Bu axtarış oxucunu arxasınca aparır, sona qədər darıxmadan oxuyursan. Özü də lap əvvəldə Nikola bir cinayət törətdiyini deyir, müəmma bir az da artır. Ancaq əslində iki cinayəti öz əli ilə törədir, ikisinə də bais olur, ümumilikdə Nikolanın ucbatından dörd nəfər ölür.

Müəmma ünsürü son zamanlarda ədəbiyyatımızda müəlliflərin ən çox nəzərdən qaçırdığı məsələdir, ancaq çox vacibdir. Xüsusən müasir oxucunu telefondan ayırıb kitaba yönəltmək istəyən yazıçı heç bir müəmması, marağı olmayan əsərlər yazmamalıdır. Məsələn, bir neçə gün bundan qabaq haqqında yazdığım type: entry-hyperlink id: 01wlmFbvWeoYHYONLVsFYQkitabında belə bir müəmma, səhifəni çevirməyə təşfiq edən heç bir maraq elementi yox idi. Seymur Oruc bu məsələnin öhdəsindən gəlib, oxucu əhvalatın sonrakı mərhələsini öyrənmək istəyir.

Lakin bu macərada müəllif çoxlu xətalara yol verir. Mənim üçün birinci və ən əttökəni müəllifin dilimizə türk seriallarından hopan sözlər istifadə etməsi oldu. Məsələn, səhifə 8-də darıxmaq əvəzinə sıxılmaq yazılıb, bundan başqa səhifə 9-da "qos-qocaman", səhifə 11-də "coğrafiya qismətindir", səhifə 64-də "masanın üstündə sızıb qaldı" (guya ki, yuxuya getdi mənasında verilib), səhifə 78-də "məni şaşırtdı" və sairə kimi çoxlu ifadələr var, həqiqətən, xoş deyil. Elə bil kitabı azərbaycanlı yazıçı yox, Səidin Ülviyyəsi yazıb. İkinci ən xoşagəlməzi müəllifin təsbitləridir. Toy haqqında, ənənələr haqqında, kapitalizm haqqında, demokratiya haqqında fikirlərini Nikolanın dilindən ötürən müəllif mənim beynimdə cəmi-cümlətani bir sözdən ibarət fikir yaratdı: bilmir.

Romanda baş qəhrəmanımız Nikola jurnalistdir, əvvəlcə "Le Parisien"də, sonra "Reuters"də işləyir. Qarabağ uğrunda gedən aprel döyüşləri vaxtı elə bir məqalə yazır, elə bir məqalə yazır ki, aləm dəyir bir-birinə, Azərbaycan lərzəyə gəlir və Ermənistan sevinir. Hətta Azərbaycandan jurnalist Emin Əzimov Nikolaya məktub yazıb bir yerində bu cümləni işlədir: "Mətnlərinizin gücünə həsəd aparmamaq, yazdıqlarınızın burada qopardığı tufana baxıb heyrətlənməmək mümkün deyil. Belə bir qüdrətə malik olmaq, yəqin ki, gözəl hissdir". Ancaq çox təəssüf ki, biz o məqaləni kitabda görmürük. Düşünürəm ki, mütləq olmalı idi və o Şərqi silkələyən məqaləni biz də oxumalı idik. Lakin yoxdur! Hələ bir yerində Azərbaycan və Ermənistana səfər edib guya məqalə hazırlayan Nikola müdirinə vəd verir ki, qayıdıb dəhşət bir yazı yazacaq, amma o yazı da yoxdur kitabda.

Müəllifin Fransa və fransızlarla bağlı iddialarının, təqribən, hamısı yanlışdır. Seymur Oruc baş qəhrəmanın adından cığal jurnalistin fikirlərini çatdırır, bildirir ki, xalqın xoşuna gəlmək asandır, konyuktur mövzulara diqqət çəkməlisən, fransızların yanında Şərqi pisləməli, Qərbin tərəfində olmalısan və sairə. Özünüz oxuyarsınız, kitabı bütövlükdə məqaləyə köçürmək fikrim yoxdur. Ancaq eyni cığallığı müəllif özü romanda edir və Azərbaycan xalqının ən həssas mövzusu olan erməni-müsəlman məsələsində yazıçılığa sığmayan tərəfkeşlik edir. Məsələn, Nikola Ermənistanda qonaq olanda onu evində saxlayan erməni içib səfeh-səfeh danışır, arvadının ingilis dilini bilməməyindən istifadə edib onu çox ağır təhqir edib əylənir… Nikolanı Azərbaycanda qarşılayan azərbaycanlılar isə mədəni, intellektual, danışığını bilən gözəl insanlar olur. Düşünürəm ki, bu, mübarizə yolu deyil! Nə ədəbiyyata, nə də yazıçılığa yaraşır!

Düşmənə qarşı həmişə belə dırnağarası yanaşmağımız ucbatından bu gün dünyanın ən mötəbər kitab sərgilərinə erməni müəlliflərin Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinə "işıq" tutan kitabları çıxır. Məsələn, artıq neçə ildir ki, Cenevrə kitab festivalında tərcümə olunmuş erməni müəllifləri öz gözlərimlə və çox böyük təəssüf hissi ilə görürəm. Biz isə öz ölkəmizdə normal çap oluna bilmirik. Erməniləri ağzının suyu axan saqqalı tərbiyəsizlər kimi göstərməkdə deyil məsələ. Mübarizədən qalib çıxmaq istəyən müəllif keyfiyyətsiz romanda ermənini təhqir etmək əvəzinə keyfiyyətli roman yazsa, yaxşıdır. Düşünürəm ki, bu romanı müsabiqədə qalib edən (ikinci yer) bu cür konyuktur və mənasız elementlər olmasaydı, müəllif daha çox qalib olardı. Biz belə-belə uduzuruq.

Romanda çoxlu məntiq xətaları da var, məsələn, Nikolaya deyirlər, valideynlərin azərbaycanlıdır, guya kimsə vasitəçilik edib və azərbaycanlı ailə uşağını fransıza satıb. Sonradan məlum olur ki, yox, ailə özü satmayıb, müharibədə əsir düşüblər, uşağı da ermənilər satıb. Bir az sonra da məlum olur ki, sən demə, uşaq heç azərbaycanlı ailənin deyilmiş, satan erməni uşağı başqa bir erməni ailədən oğurlayıbmış. Yəni Nikola erməni imiş… Bunu oxuyanda məndə sual yarandı. Yaxşı, bəs satan bilirdisə, uşaq ermənidir, fransızdan bunu niyə gizlətdi? Yəni uşağı pulla alan fransız ailə mütləq azərbaycanlı qanımı axtarırdı? Hökmən azərbaycanlımı olmalıydı ki, onlara uşağın valideynlərini səhv demişdilər? Onsuz da bu iş qeyri-qanuni işdir, sənəd-sünəddə əsir adı yazmaq nəyə lazım idi ki? Üstəgəl, bu satılan uşağı Fransaya necə gətirdilər? Hansı yolla? Axı bu, təxminən, mümkün deyil. Rəsmi valideynləri dəqiq məlum olmayan uşağı gömrükdən necə keçirdilər? Bu hadisələr hansı planetdə baş verir? Deyək ki, Ermənistanda özbaşınalıqdır, oradan çıxarmaq mümkün oldu, yaxşı, bəs Fransaya necə saldılar uşağı? Daha doğrusu, uşaqları…

Nikolanın azərbaycanlı jurnalistləri imtahana çəkdiyi hissə əla idi. Bundan sonra Nikola öyrənir ki, sən demə, valideynləri əslində əsir düşübmüş və onu azərbaycanlılar yox, ermənilər satıbmış. O səhnə təsirli idi, çox xoşuma gəldi. Əhsən!

Belə. "Nikola Boneni Şərqə aparan hekayə" maraqlı romandır, oxumağa dəyər. Biz oxuyub səmimi fikirlərimizi paylaşdıqca xətalar da düzələcək. Kitab "Strauss" nəşriyyatının əlindən çıxıb, keyfiyyət və tərtibat çox yüksək səviyyədədir. Oxumaq zövq verir.